Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Charter of Fundamental Rights of the European Union) została po raz pierwszy podpisana 7 grudnia 2000 roku w Nicei, następnie po dostosowaniach 12 grudnia 2007 roku w Lizbonie. Składa się z Preambuły, 7 tytułów (Godność, Wolność, Równość, Solidarność, Prawa obywatelskie, Wymiar sprawiedliwości, Postanowienia ogólne dotyczące wykładni i stosowania Karty) i 54 artykułów.
W Tytule I „Godność” deklaruje szanowanie i chronienie nienaruszalnej godności człowieka. Zapewnia prawo każdego do życia i do poszanowania integralności fizycznej i psychicznej. Zakazuje skazania na karę śmierci i poddania jej wykonaniu; torturowania i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania oraz niewolnictwa i pracy przymusowej.
W Tytule II „Wolność” zapewnia prawo każdego do wolności i bezpieczeństwa osobistego; poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i komunikowania się; ochrony danych osobowych; zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolności myśli, sumienia i religii; odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem; wolności wypowiedzi; swobodnego, pokojowego zgromadzania się i stowarzyszania się; nauki i dostępu do kształcenia zawodowego i ustawicznego; podejmowania pracy oraz wykonywania swobodnie wybranego lub zaakceptowanego zawodu; własności oraz azylu. Zapewnia wolność sztuki i badań naukowych od ograniczeń. Zakazuje wydaleń zbiorowych; usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub wydania w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko poddania karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
W Tytule III „Równość” uznaje równość wszystkich wobec prawa i zakazuje wszelkiej dyskryminacji. Gwarantuje szanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej, równość kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach, w tym w zakresie zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia, prawa dziecka, osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych.
W Tytule IV „Solidarność” zapewnia prawo: pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa; pracowników i pracodawców lub ich odpowiednich organizacji do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy i podejmowania działań zbiorowych; dostępu do bezpłatnego pośrednictwa pracy; ochrony w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy; warunków pracy szanujących zdrowie, bezpieczeństwo i godność pracownika; ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy, do okresów dziennego i tygodniowego odpoczynku oraz do corocznego płatnego urlopu; ochrony przed zwolnieniem z pracy z powodów związanych z macierzyństwem i płatnego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego po urodzeniu lub przysposobieniu dziecka. Zakazuje pracy dzieci i wprowadza ochronę młodocianych w pracy. Uznaje i szanuje prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego oraz do usług społecznych, zapewniających ochronę w takich przypadkach, jak: macierzyństwo, choroba, wypadki przy pracy, zależność lub podeszły wiek oraz w przypadku utraty zatrudnienia. Zapewnia prawo do świadczeń z zabezpieczenia społecznego i przywilejów socjalnych, pomocy społecznej i mieszkaniowej; dostępu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i korzystania z leczenia. Uznaje dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, przewidziany w ustawodawstwach i praktykach krajowych, zgodnie z Traktatami, w celu wspierania spójności społecznej i terytorialnej Unii. Wskazuje konieczność zintegrowania z politykami Unii i zapewnienia zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju wysokiego poziomu ochrony środowiska i poprawy jego jakości. Gwarantuje wysoki poziom ochrony konsumentów.
W Tytule V „Prawa obywatelskie” przyznaje każdemu obywatelowi Unii prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach do władz lokalnych. Zapewnia prawo każdego do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii; domagania się od Unii naprawienia szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Przyznaje każdemu obywatelowi Unii i każdej osobie fizycznej lub prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim, prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, jak również prawo zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i petycji do Parlamentu Europejskiego. Ponadto przyznaje każdemu obywatelowi Unii prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich oraz możliwość korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa.
W Tytule VI „Wymiar sprawiedliwości” przyznaje każdemu, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Gwarantuje domniemanie niewinności i prawo do obrony. Wprowadza zasady legalności i proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary oraz zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary.
W Tytule VII „Postanowienia ogólne dotyczące wykładni stosowania Karty” określa zakres zastosowania karty, zakres i wykładnię praw i zasad, poziom ochrony oraz wprowadza zakaz nadużycia praw.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest integralną częścią prawa unijnego o takiej samej mocy prawnej jak traktaty. Ma doniosłe znaczenie w zakresie ochrony podstawowych praw obywateli Unii Europejskiej, wpisując się w europejski system ochrony praw człowieka.
Joanna Orda
Przeczytaj również: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
fot. CC0
