Kodeks Napoleona
Kodeks cywilny Francuzów (Code civil des Franҫais) z 1804 roku składał się z trzech ksiąg i tytułu wstępnego. Księgi (livre) dzieliły się na tytuły (titre), tytuły na rozdziały (chaptire), zaś rozdziały na sekcje (section). Kodeks zawierał 2281 artykułów.
Tytuł wstępny. O ogłaszaniu, skutkach i stosowaniu przepisów prawa w ogóle
Tytuł wstępny O ogłaszaniu, skutkach i stosowaniu przepisów prawa w ogóle (Titre preliminaire. De la publication, des effets et de l’application des lois en gѐnѐral) składał się z 6 artykułów. Zgodnie z ich treścią przepisy prawa obowiązywały w całym francuskim kraju na mocy ich ogłoszenia i należało je wykonywać. Sędzia, który odmawiał sądzenia, powołując się na milczenie prawa w danej sprawie, na jego niejasność lub niedostateczność, mógł zostać uznany za winnego odmówienia sprawiedliwości. Stanowił o tym wprost artykuł 4. Z przepisu tego można wywnioskować, że autorzy kodyfikacji uznali ją za pełną, regulującą wszystkie aspekty prawa cywilnego i nie wymagającą dalszego uzupełniania.
Księgi Kodeksu Napoleona
Jak wspomniałam wyżej, kodeks składał się z trzech ksiąg. Księga pierwsza o osobach (Livre premier. Des personnes) składała się z 11 tytułów i 509 artykułów (od art. 7 do art. 515). W księdze tej znalazły się przepisy o korzystaniu z praw cywilnych i ich pozbawieniu, aktach stanu cywilnego, zamieszkaniu, zaginięciu, małżeństwie, rozwodzie, ojcostwie i pochodzeniu dziecka, adopcji i domach zastępczych, władzy rodzicielskiej, mniejszości, opiece, emancypacji, większości i sądownictwie.
Księga druga o majątkach i różnych rodzajach własności (Livre II. Des biens, et des diffѐrentes modifications de la propriѐtѐ) składała się z 4 tytułów i 195 artykułów (od art. 516 do art. 710). Zawierała przepisy o własności, nieruchomościach, użytkowaniu, posiadaniu, czy służebności gruntów.
Księga trzecia o różnych sposobach nabywania własności (Livre III. Des diffѐrentes marines dont on aquiert la propriѐtѐ) składała się z postanowień ogólnych, 20 tytułów i 1571 artykułów (od art. 711 do art. 2281). Była to zdecydowanie najobszerniejsza księga kodeksu. Zawierała szczegółowe przepisy, dotyczące sukcesji, darowizny między żyjącymi, testamentów, umów i zobowiązań traktatowych, zobowiązań powstających bez umowy, umowy małżeństwa i praw między małżonkami, umowy spółki, depozytu, pożyczki, kaucji, zastawu, hipoteki, i in.
Korzystanie z praw cywilnych i ich utrata
Zgodnie z Kodeksem Napoleona każdy obywatel mógł korzystać z praw cywilnych, bez względu na stan. Kwestie stanów obywateli regulowało prawo konstytucyjne. Prawa cywilne można było utracić wskutek utraty stanu Francuza lub skazanie na określone kary. Francuzem przestawał być ten, kto: był naturalizowany w obcym kraju, przyjął urzędy publiczne obcego rządu bez zgody cesarza lub czynił założenia w obcym kraju bez myśli powrotu. Stan Francuza można było odzyskać. Skazanie na określone kary pociągało za sobą utratę praw cywilnych i śmierć cywilną. Do kar takich należała między innymi kara śmierci.
Śmierć cywilna
Śmierć cywilna była dotkliwa. Pociągała za sobą utratę wszystkich dóbr, jakie posiadał skazany, otwarcie spadku dla wszystkich dziedziców (obejmowali go tak, jakby skazany umarł śmiercią naturalną i nie zostawił testamentu). Osoba objęta śmiercią cywilną nie mogła być opiekunem, ani mieć wpływu na opiekę. Nie mogła występować w sądzie ani jako powód, ani jako pozwany. Nie mogła wejść w związek małżeński, przynoszący skutek cywilny. Wcześniej zawarty przez nią związek małżeński ulegał rozwiązaniu.
Cechy kodyfikacji
Kodeks Napoleona był kodyfikacją, która urzeczywistniała założenia ideologiczne rewolucji francuskiej, szczególną uwagę zwracając na wolność i równość. Miał dość przejrzystą systematykę. Przepisy prawa sformułowane były w zwięzły sposób, nie powodujący trudności w ich odczytaniu. Kodeks wyrażał ważne zasady, w tym zasadę nienaruszalności własności prywatnej czy niedziałania prawa wstecz.
Kodeks Napoleona, początkowo nazwany Kodeksem cywilnym Francuzów, został opracowany przez komisję złożoną z Fѐlixa Jeana Bigot de Prѐameneu, Jacquesa de Maleville, Franҫois Denisa Tronchet, Jean-Ѐtienne-Marie Portalis. Podpisał go Napoleon Bonaparte, z kontrasygnatą sekretarza stanu Hugeusa B. Mareta.
Joanna Orda
Źródła:Code civil des Franҫais; Kodeks Napoleona z przypisami. Xiąg trzy, Zawie 1810 r.; fot. WikiImages
