W 1901 roku grupa naukowców pod przewodnictwem Jacques'a de Morgana wyruszyła do Suzy, starożytnej stolicy Elamu. Tam, wśród ruin dawnego imperium, odnaleźli jeden z najcenniejszych zabytków kultury prawnej antyku - Kodeks Hammurabiego.
Tekst wyryty został na steli o wysokości 2,25 m w 18. wieku p.n.e. na polecenie babilońskiego władcy Hammurabiego. Spisany pismem klinowym w języku akadyjskim składa się z prologu, postanowień właściwych i epilogu.
Na szczycie steli znajduje się płaskorzeźba o wysokości 0,65 m. Przedstawia scenę, w której Hammurabi odbiera berło od siedzącego na tronie boga sprawiedliwości Szamasza. Miała ona uświadamiać poddanym, że król otrzymał władzę od boga.
Prolog Kodeksu mówi wprost o boskim pochodzeniu władzy Hammurabiego. Odnosi się także do jego dokonań, roli obrońcy słabych i uciśnionych oraz procesu kształtowania się imperium.
Część właściwa zawiera około 300 postanowień, które regulowały życie codzienne w państwie babilońskim. Postanowienia te dotyczą między innymi prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, administracyjnego, rolnego, sytuacji prawnej niewolników. Sporo uwagi poświęcono przepisom, dotyczącym stosunków rodzinnych. Unormowane zostały sprawy, związane z małżeństwem, cudzołóstwem, rozwodem, narzeczeństwem, wychowywaniem dzieci, adopcją czy dziedziczeniem.
Przepisy z zakresu prawa karnego należą do najbardziej znanych. Kodeks Hammurabiego posługiwał się karą talionu, która była taka sama jak skutek popełnionego przestępstwa (par. 196: "Jeśli obywatel wybił oko jednemu z obywateli, należy wybić jego oko") oraz karą odzwierciedlającą, która odzwierciedlała rodzaj przestępstwa (par. 195: "Jeśli syn ojca swego uderzył, rękę utną mu"). Za wiele czynów przewidziana była kara śmierci.
W zależności od przynależności społecznej sprawcy przestępstwa i pokrzywdzonego za ten sam czyn groziły różne kary. Przykładowo gdy obywatel uderzył w twarz obywatela równego sobie, miał zapłacić jedną minę srebra, jednak gdy niewolnik obywatela uderzył w twarz jednego z obywateli, obcinano mu ucho.
W epilogu znajduje się wezwanie bogów do nagrodzenia tych, którzy będą respektować prawo oraz potępienia tych, którzy będą je łamać.
Kodeks Hammurabiego powstał prawdopodobnie w Sippar, mieście poświęconym Szamaszowi. Nie jest kodeksem w ścisłym rozumieniu tego słowa, lecz kompendium prawa. Stanowi cenne źródło wiedzy o myśli prawnej, społeczeństwie, religii, ekonomii i historii tamtego okresu. Jest politycznym testamentem Hammurabiego, który oferuje przyszłym władcom określony model sprawiedliwości.
Obecnie znajduje się w Luwrze.
Joanna Orda
Źródła: Kodeks Hammurabiego (tłum. M. Stępień); www.louvre.fr
