Procedura nagina się do potrzeb prawa materialnego. Z tego względu inaczej skonstruowana jest procedura karna, inaczej cywilna, a inaczej administracyjna. Procedura jako zbiór reguł postępowania, które zmierza do realizacji prawa materialnego, z oczywistych względów nie może być od tego prawa oderwana, lecz musi się z nim ściśle łączyć.
Podstawowe procedury w polskim prawie to procedura karna, cywilna i administracyjna. Procedura karna uregulowana jest w kodeksie postępowania karnego z 1997 roku, według przepisów którego toczy się postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów. Procedura cywilna uregulowana jest w kodeksie postępowania cywilnego z 1964 roku, który normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Procedura administracyjna uregulowana jest w kodeksie postępowania administracyjnego z 1960 roku, który normuje: 1. postępowanie przed organami administracji publicznej w należących do właściwości tych organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych albo załatwianych milcząco; 2. postępowanie przed innymi organami państwowymi oraz przed innymi podmiotami, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w pkt 1; 3. postępowanie w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej oraz między organami i podmiotami, o których mowa w pkt 2; 4. postępowanie w sprawach wydawania zaświadczeń; 5. nakładanie lub wymierzanie administracyjnych kar pieniężnych lub udzielanie ulg w ich wykonaniu; 6. tryb europejskiej współpracy administracyjnej. Kodeks normuje ponadto postępowanie w sprawie skarg i wniosków przed organami państwowymi, organami jednostek samorządu terytorialnego oraz przed organami organizacji społecznych; normuje również sposób wykonywania obowiązku, o którym mowa w art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).
Ponieważ podstawowym zadaniem postępowania jest realizacja prawa materialnego, każde z wymienionych postępowań ma inne cele, zasady i funkcje.
Procedury ukształtowane są w przeróżny sposób. Jedne są proste, inne skomplikowane. Jedne ujmują normowane kwestie szeroko, inne wąsko. Jedne uwzględniają najnowsze rozwiązania technologiczne, inne bazują na stosowanych od dziesięcioleci rozwiązaniach. Jedne kładą nacisk na kwestie formalne, inne na merytoryczne. Wiele zależy od gałęzi prawa.
Joanna Orda
fot. CC0
